Halloween en Sint Maarten
Christja Mees-Henny
Halloween is nog niet zo lang 'in' in ons land. Het Halloween-gespook is uit Engeland en Amerika overgewaaid en de 'aanloop' naar Halloween kunnen we al weken vóór 31 oktober volgen via winkeletalages, in restaurants, tijdens kinderpartijtjes en de aankondiging van bloedige griezelfilms op tv. En natuurlijk kunnen we ons via internet uitputtend nader informeren.
"Het is toch net zo'n soort feest als Sint Maarten", hoorde ik laatst iemand zeggen, "ook met al die uitgeholde pompoenen en lichtjes er in, alleen veel spannender!"
Gaat Halloween ons Sint Maartenfeest beconcurreren? Wat is het verschil tussen deze twee feesten?
De naam Halloween is afgeleid van Hallow-e-én (All Hallows Eve), dat betekent: de avond vóór Allerheiligen. Het feest van Allerheiligen is op 1 november, dat van Allerzielen op 2 november. Op Allerzielen gedenken we de gestorvenen, op Allerheiligen gedenken we in het bijzonder de gestorven heiligen. In onze tijd, wordt er, behalve dan in de kerk, niet meer zo vanzelfsprekend bij deze twee laatste feesten stilgestaan, bij Halloween merkwaardig genoeg wel, en steeds meer.
Hoe kunnen we dit begrijpen?
La dance macabre (La Chaise Dieu)
Het samen leven met de gestorvenen, de geliefde doden herdenken, speciaal op Allerzielen, met verse bloemen op het graf, en het ophalen van liefdevolle herinneringen, is altijd een heel intiem beleven geweest. Er zijn nog plaatsen waar de familie op die dag op de begraafplaats bijeenkomt om samen met de gestorvenen een maaltijd te vieren. In de Middeleeuwen had men nog een relatie met de dood en voor mensen met een helderziende gave was dat een realiteit.
In Chaise-Dieu, (Haute Loire in Frankrijk) in de basiliek St. Robert, wordt dit beleven tot uitdrukking gebracht in een prachtig fresco uit 1640 dat zich 26 meter lang, en 2 meter hoog over de lengte van een hele muur uitstrekt: "La Dance Macabre." Hier is te zien hoe de mensheid, van hoog tot laag (van pummel tot keizer) de dans met de dood uitvoert (zie afbeelding). De dood wordt afgebeeld als een skelet, maar óók als een mens door spieren bewogen. Als we weten dat Rudolf Steiner in een voordracht (opgenomen in GA 141) zegt dat het lot van de mens in het spieren-systeem is ingeweven, dan wil dit fresco eigenlijk zeggen: de mens danst gedurende zijn hele leven met de dood, maar óók met zijn eigen lot (karma).
Het met volle eerbied geloven in een ander leven na de dood is door het materialisme echter meer en meer verduisterd geraakt, hoewel er door de publicaties over bijna dood ervaringen e.d. wel scheuren in deze bewustzijnsverduistering komen. De geheimzinnigheid en de angst voor het onbekende blijven echter bestaan als het griezelen over misschien wel oude inwijdingsbeelden die decadente vormen hebben aangenomen. Die voor velen ongeloofwaardige geestelijke wereld vertoont zich dan als gespook'.
Een paar jaar geleden liep ik op een avond in Yorkshire in Engeland. Ik wandelde door het stadje. De straatverlichting was uit en ik vond het er eng donker en obscuur. Plotseling verscheen er een groep verklede figuren, met olielampjes in de hand, uitgedost met puntmutsen, maskers, wijde vleermuismantels en met lichtgevende geraamtes op het lijf geschilderd. Een verteller met hoge hoed op en toverstaf in de hand verzamelde een gehoor om zich heen en stond midden op straat griezelverhalen te vertellen. Langzaam drong het tot mij door dat hier Halloween gevierd werd.
Ik had die dag al gehoord dat de kinderen zich die avond zouden verkleden, maar ook de volwassenen waren hier duidelijk in hun rol.
Hoewel er een 'uitgeholde pompoen rage' om dit feest is ontstaan, pompoenen ingekerfd met grijnzende gezichten waar ook licht in brandt, heeft dit feest toch nog een andere achtergrond dan het Sint Maartenfeest, waarbij ook het licht in de lantaren essentieel is.
Als we dit weten, kunnen we op deze beide feesten een andere kijk krijgen.
In deze (schorpioen)tijd van het jaar is de sluier tussen de spirituele en de materiële wereld heel dun.
Halloween is een gebeuren van grens- en van drempelervaringen. Geen énkele Heilige is heilig geworden zonder de confrontatie met het boze, zonder de confrontatie met verleidingen, angsten, twijfels, haat, ziekte en de dood.
De afbeelding op de altaarschildering van Grünewald in Colmar, van de verzoekingen van de Heilige Antonius, liegt er niet om. Kommer en kwel, dat moet de mens met grote idealen en geestelijke kracht doormaken vóór hij (zij) als Heilige genezend kan werken.
In het Russische sprookje De schone Wasselissa en de pop moet Wasselissa van haar stiefmoeder het vuur gaan halen bij Baba Yaga in het donkere bos. Na veel angstige belevingen waarin Wasselisa haar grote moed toonde, draagt zij het verkregen vuur tenslotte in een schedel naar huis, en kan zij haar boze stiefmoeder en zusters verjagen.
Halloween is het beleven van drempelervaringen, het feest van St. Maarten eert een heilige persoonlijkheid die deze drempelervaring doorstaan heeft.
Misschien is het een teken van onze bijna apocalyptische tijd dat we juist nú zo gefascineerd zijn door vleermuizen, skeletten, doodshoofden, heksen, spinnenwebben, duivels, monsters en spookgeschiedenissen waarmee het verjaars-partijtje van onze 'kids' 'cool' met dode bloemen en zwarte linten wordt aangekleed. Des te belangrijker is het om het licht in onze eigen lantaarn brandende te houden.
Zijn de lantarens die op deze twee feesten rondgedragen worden wel gelijk? Maakt het uit wát voor een lantaren je hebt?
Misschien is de lantaren die als uitgeholde knol, biet of wortel uit de donkere aarde (het gebied van het onbewuste) opgegraven is, mét een lichtje er in, op een subtiele manier toch wel heel anders dan de uitgeholde, bóven de grond groeiende zonnige oranje pompoen die van zich zelf al door het licht gevormd is.
Zo is er ook een subtiel verschil tussen de gaven van de Herfsttijd, de oogst van appels, peren en noten die in de St. Maartenliedjes worden bezongen en die bij dit feest horen, en de overdadige zakken met snoep, die in plaats daarvan helaas zo vaak worden uitgedeeld en meestal de proviand van het Halloweenfeest vormen.
In vele soorten lantarens wordt licht, romantisch kaarslicht, (maar ook wel praktisch licht uit een batterijtje) rondgedragen, maar niet alleen in knollen en pompoenen: denk eens aan de ontelbare variatie van fantastische papieren lantarens!
Dat is ook nog mensenwerk waar het licht in rondgedragen wordt.
Na de intensieve bewerking van dierenhuid tot perkament, zoals in de Middeleeuwen, is de modernere methode van papiermaken uit vodden en afval niet minder intensief, en daarbij komt dan nog de verwerking tot lantaren door de onuitputtelijke menselijke fantasie en creativiteit die op zichzelf al bewustzijnslicht vertegenwoordigt.
Licht, waarmee wij ook de vraag kunnen beschijnen: willen wij onze kinderen zo vroeg al confronteren met enge decadente inwijdingsmotieven? Willen kinderen zélf graag wennen aan het griezelen omdat zij Halloween zo spannend vinden - of is het de economie, die er iets in ziet dit feest te promoten?
Steek je licht maar op!
Literatuur
Hoe beweegt de mens zich? Het probleem van de motorische zenuwen, L.F.C. Mees, Uitgeverij Zevenster
© Het Zonnejaar 1980 - 2024